Dry point – Pointe sèche – Kaltnadel

De Etselaar heeft een zwak voor de droge naald techniek. Naast de vaak fijne, delicate etsen die het oplevert, zorgt deze diepdruktechniek ervoor dat je als toeschouwer van een droge naald prent het dichtst bij de kunstenaar, in expressieve zin, komt. De lijnen zijn rechtstreeks door de kunstenaar in de plaat gekrast. De dikte, de diepte, het zwarte van een lijn zijn een haast voelbare vertaling van de inspanningen die de kunstenaar heeft verricht bij het bewerken van de plaat. De plaat is dus niet eerst voorzien van etsgrond en de tekening is niet meer of minder zwart doordat de plaat 10 minuten langer of korter in het zuur heeft gelegen. Ook de voelbare weerstand van de plaat die de kunstenaar heeft moeten overwinnen, soms uitend in een ongelukkige lijn, brengt de Etselaar dichterbij.

Braam

Wanneer de etser met de scherpe naald een lijn in de plaat heeft gezet, ontstaat er een opstaande rand metaal, de zogenaamde braam. Zo’n braam is kenmerkend voor een droge naald ets. Houdt de etser de naald schuin, dan ontstaat er een enkele braam. Gaat de naald loodrecht door de plaat, ontstaat er een dubbele braam. Omdat deze braam ook inkt vasthoudt, geeft het de gedrukte lijnen een fluweelzacht effect. De braam is echter kwetsbaar en slijt bij iedere drukgang. De eerste drukken van een droge naald ets zijn dan ogenschijnlijk ook de mooiste, de zwarten zullen voller en intenser zijn.

Raadsel

De slijtageslag die plaatsvindt door het afslaan van de plaat na het ininkten en de druk van de pers op de braam, maakt een beperkt aantal afdrukken mogelijk. Bij een koperen plaat gaat het dan om ongeveer 20 afdrukken. Hoe komt het dan toch dat populaire droge naald prenten een vele malen hogere oplage hebben? Enkele droge naald prenten in de collectie van de Etselaar, waaronder “La leçon de dessin” van Berthe Morisot, zijn in veel museale collecties terug te vinden en worden door opvallend veel galerieën en veilinghuizen aangeboden. Bij een Google-zoektocht kom je al gauw uit op tientallen afdrukken en dat is waarschijnlijk alleen het zichtbare (Google-)topje van de ijsberg, bestaande uit nog veel hogere aantallen.

Galvaniseren

Het antwoord op dit raadsel ligt in het zogeheten galvaniseren. De koperen plaat wordt door een elektrochemisch proces van een dun laagje ijzer voorzien. De plaat is zo sterker en kan heel wat meer drukgangen aan, bij een verstaalde droge naald plaat tot wel 500. Mocht de verstaalde plaat slijtage vertonen en het koper weer zichtbaar worden, is het zelfs mogelijk het ijzer chemisch te verwijderen en de plaat weer opnieuw te verstalen.

Kwaliteit

Is verstalen van de plaat zaligmakend en kan een verstaalde droge naald plaat ongebreideld worden afgedrukt zonder dat dit aan kwaliteit inboet? Het antwoord is nee. Allereerst is daar het moment van verstalen. Wordt dit gelijk na de laatste proefdruk gedaan of pas op het moment dat de plaat na enkele tientallen drukken al behoorlijk versleten is. Daarnaast is er dat laagje ijzer, hoeveel micron dun ook, het doet wat met de diepte van de gekraste lijnen en met de braam. Ook de verstaalde plaat zal met iedere drukgang slijten, laat staan wat het effect is als de koperen plaat opnieuw verstaald wordt.

Verrassend

Als verzamelaar mag je dus erg blij zijn als je een van de eerste afdrukken van een droge naald plaat in je collectie hebt. In het voorbeeld hiernaast zie je een fragment uit Morisots “La leçon de dessin”. Ingezoomd op een gedeelte van de prent zie je een duidelijk verschil tussen een van de eerste afdrukken (onder) en een van de veel latere afdrukken (boven) waarschijnlijk van de verstaalde plaat. De lijnen zijn veel scherper en fragieler geworden en zijn hun fluweelzachte effect verloren. In het onderste fragment (rode cirkel) zorgt de dan nog verse braam ervoor dat twee dichtbij elkaar gezette lijnen samen een dikkere zwarte lijn vormen. Vele afdrukken later, wanneer de bramen zijn weggesleten, blijven er twee fragiele lijntjes over. Zoom je weer uit en zie je de droge naald prent in zijn geheel, dan blijft er ook verrassend veel overeind en levert dit juist een fijn en delicaat resultaat op. De vele afdrukken die het verstalen van de plaat mogelijk heeft gemaakt, zorgen ervoor dat de Etselaar – of u straks – ook kan genieten van een originele ets van Berthe Morisot.